Web Erişilebilirliği Denetimi Nedir?
 

Web Sitesi Erişilebilirliği Denetimlerini Anlama
Web sitesi erişilebilirliği denetimi, bir web sitesinin WCAG gibi erişilebilirlik standartlarına ne kadar uyduğunu belirleyen yapılandırılmış bir değerlendirmedir. Şu soruyu yanıtlar: Erişilebilirlik denetimi nedir?—engelliler de dahil olmak üzere tüm kullanıcıların dijital içerikle etkili bir şekilde etkileşime girebilmesini sağlayan ayrıntılı bir kontroldür.

Web siteleri için erişilebilirlik denetimleri yürütmek, gezinme, tasarım ve içerikteki engelleri ortaya çıkarırken, dijital erişilebilirlik denetimi sorunları tespit etmek ve çözmek için hem manuel test hem de otomatik araçlar kullanır. Uygun bir web erişilebilirliği denetimi, kullanılabilirliği, yasal uyumluluğu ve genel kullanıcı deneyimini iyileştirmeye yardımcı olur.
 

Neden Erişilebilirlik Denetimi Yapmalısınız

Erişilebilirlik denetimi yürütmek, engelli kullanıcıların içeriğinizle tam olarak etkileşime girmesini engelleyebilecek erişilebilirlik engellerini belirlemek için sitenizi incelemeyi içerir. Dijital içeriğin herkes tarafından algılanabilir, çalıştırılabilir ve anlaşılabilir olmasını sağlamaya yardımcı olur. Erişilebilirliği sağlamak için denetimler, yasal uyumluluk, kullanılabilirliği artırma ve daha geniş bir kitleye ulaşma için olmazsa olmazdır.

Bir erişilebilirlik denetimi yaptığınızda, dijital katılım ve gelişmiş marka itibarına doğru kritik bir adım atmış olursunuz.
 

Kullanıcılarınızı Etkileyen Erişilebilirlik Engelleri

Erişilebilirlik engelleri, bir web sitesinde gezinme ve etkileşim kurma yeteneklerini sınırlayarak engelli bireyleri önemli ölçüde etkileyebilir. Engelli kullanıcılar için yaygın zorluklar arasında zayıf klavye gezintisi, ekran okuyucu desteğinin olmaması, düşük renk kontrastı ve eksik resim alternatif metni yer alır.

Bu sorunlar, engelli kişilerin dijital içeriğe eşit erişim ve fırsattan yararlanmasını engeller ve sonuçta potansiyel kullanıcıların önemli bir bölümünü dışlar.
 

Kapsayıcı Tasarım ve Kullanıcı Akışları

Kapsayıcı tasarım, yetenekten bağımsız olarak herkes için işe yarayan dijital deneyimler yaratmaya odaklanır ve sorunsuz ve sezgisel kullanıcı akışları sağlar. Kuruluşlar, erişilebilirliği en baştan benimseyerek, tüm kullanıcıları yolculuklarının her adımında destekleyen kapsayıcı bir dijital ortam oluşturur.

Dijital kapsayıcılığı benimsemek yalnızca kullanılabilirliği artırmakla kalmaz, aynı zamanda modern erişilebilirlik standartlarını yansıtan daha anlamlı bir dijital dönüşümü de yönlendirir.
 

Uymanız Gereken Erişilebilirlik Standartları ve Yasaları

WCAG (Web İçeriği Erişilebilirlik Yönergeleri)

WCAG standartları—WCAG 2.0, 2.1 ve en son WCAG 2.2—erişilebilir web siteleri oluşturmak için küresel olarak tanınan bir çerçeve sunar. WCAG erişilebilirlik denetimi, Algılanabilir, İşletilebilir, Anlaşılabilir ve Sağlam ilkeler genelinde WCAG başarı kriterlerine uygunluğu sağlamak için manuel kontroller ve bir WCAG denetim aracı kullanır. WCAG uyumluluğunun sağlanması, web sitelerinin yasal gereklilikleri karşılamasına ve tüm kullanıcılar için daha iyi deneyimler sunmasına yardımcı olur.

Düzenli WCAG denetimleri, uyumluluğu sürdürmek ve gelişen WCAG yönergelerine uyum sağlamak için önemlidir.
 

Web Siteleri için ADA Uyumluluğu

ADA uyumluluğunu sağlamak, web sitenizi Engelli Amerikalılar Yasası ile uyumlu hale getirmek, dijital içeriği engelliler de dahil olmak üzere tüm kullanıcılar için erişilebilir kılmak anlamına gelir. Bir ADA web sitesi uyumluluk denetimi, yasal risklere veya kullanıcı dışlanmasına yol açabilecek erişilebilirlik boşluklarını belirler. İşletmeler kapsamlı bir ADA uyumluluk denetimi gerçekleştirerek yasal gereklilikleri karşılayabilir ve kapsayıcılık ve çevrimiçi eşit erişime olan bağlılıklarını gösterebilirler.
 

Rehabilitasyon Yasası'nın 508. Bölümü ve 504. Bölümü

Rehabilitasyon Yasası'nın 508. Bölümü, federal web sitelerinin ve dijital araçların engelli kişiler için erişilebilir olmasını ve elektronik bilgilere eşit erişimi garanti altına almasını zorunlu kılar. 504. Bölüm, federal fon alan herhangi bir programda engelliliğe dayalı ayrımcılığı yasaklayarak bunu genişletir. Rehabilitasyon Yasası'nın 508. Bölümüne uyum, dijital platformları WCAG gibi erişilebilirlik standartlarıyla uyumlu hale getirmek, kapsayıcılığı ve yasal sorumluluğu desteklemek anlamına gelir.
 

AODA ve Küresel Erişilebilirlik Yasaları

Ontaryolu Engelliler İçin Erişilebilirlik Yasası (AODA), Ontario'daki kuruluşların tamamen kapsayıcı bir dijital ortam hedefleyen belirli web erişilebilirliği mevzuatı standartlarını karşılamasını gerektirir. Engelliler İçin Ontaryolu Yasası uyarınca, işletmeler web sitelerinin WCAG uyumlu olmasını sağlamalıdır. Küresel olarak, benzer erişilebilirlik yasaları ortaya çıkmakta ve kapsayıcı tasarım ve gelişen yasal standartlara proaktif uyum ihtiyacını güçlendirmektedir.
 

Erişilebilirlik Test Yöntemleri ve Araçları

Manuel ve Otomatik Test

Manuel test, otomatik araçların gözden kaçırabileceği erişilebilirlik engellerini belirlemek için bir web sitesinin insan tarafından değerlendirilmesini içerir. Özellikle renk kontrastı veya klavye gezintisi gibi kullanıcı deneyimi öğeleri için ayrıntılı, bağlam farkında bir analiz sağlar. Öte yandan, otomatik test, eksik alternatif metin veya uyumsuz HTML gibi yaygın erişilebilirlik sorunlarını hızla taramak için otomatik araçları kullanır. Her iki yöntem de kapsamlı bir erişilebilirlik değerlendirmesi için önemlidir ve manuel test, otomatik sonuçları tamamlar.
 

Erişilebilirlik Değerlendirme Araçları

Erişilebilirlik değerlendirme araçları, dijital içerikteki engelleri belirlemek ve ele almak için çok önemlidir. Popüler erişilebilirlik değerlendirme yöntemleri arasında WCAG standartlarına uyumu taramak için bir erişilebilirlik denetleyicisi kullanmak yer alır. Siteimprove denetimi ve diğer web erişilebilirliği değerlendirme araçları gibi araçlar, işletmelerin iyileştirme alanlarını belirlemesine yardımcı olan kapsamlı raporlar sunar. Bu denetimler, web sitelerinin erişilebilirlik yönergelerini karşılamasını ve tüm ziyaretçiler için kullanıcı deneyimini geliştirmesini sağlar.

Popüler Erişilebilirlik Test Araçları ve Kullanımları

Web erişilebilirlik denetiminde kullanılan en yaygın araçlar arasında Google Lighthouse, axe, WAVE, Siteimprove, Tenon ve Color Contrast Analyzer gibi araçlar bulunur. Bu araçlar, HTML yapısı, renk kontrastı, alternatif metin eksiklikleri ve daha birçok erişilebilirlik kriterini otomatik olarak tarar ve raporlar.

• Google Lighthouse: Ücretsiz ve kapsamlı analizler sağlar, SEO ve performansla birlikte erişilebilirlik değerlendirmesi yapar.
   
• axe: Geliştiricilere yönelik, Chrome ve Firefox eklentileri ile hızlı denetim yapma olanağı sağlar.
   
• WAVE: Görsel ve kullanıcı dostu bir arayüz ile erişilebilirlik sorunlarını görsel olarak gösterir.
   
• Siteimprove: Ücretli, kurumsal düzeyde kapsamlı raporlama ve öneriler sunar.
   

Bu araçlar otomatik olarak pek çok sorunu yakalar; ancak renk kontrastı veya kullanıcı deneyimi gibi bazı bağlamları değerlendirmek için manuel testler gereklidir.

Otomatik ve Manuel Test Süreçleri: Adım Adım

Erişilebilirlik denetimi şu şekilde ilerler:

1. Otomatik Tarama: İlk olarak seçilen araçlarla site hızlıca taranır.
    
2. Manuel İnceleme: Klavye ile gezinme testi, ekran okuyucu testi, renk kontrastı ölçümü gibi kullanıcı deneyimine odaklanan testler yapılır.
    
3. Form ve Etiket Kontrolleri: Form alanlarının doğru etiketlenip etiketlenmediği, hataların kullanıcıya uygun şekilde bildirildiği kontrol edilir.
    
4. Dinamik İçerik Testi: JavaScript ve AJAX ile değişen içeriklerin erişilebilir olup olmadığı test edilir.
    
5. Raporlama: Sorunlar ayrıntılı şekilde belgeleyip, önceliklendirilir.
    

Erişilebilir Kodlama Pratikleri ve Tasarım Önerileri

Denetim sonrası düzeltme aşamasında, geliştiricilerin dikkat etmesi gereken bazı teknikler:

• Semantik HTML kullanımı: Doğru etiketler (header, nav, main, article, section vb.) ile yapılandırma.
   
• ARIA (Accessible Rich Internet Applications) rolleri ve özellikleri: Dinamik içeriklerin ekran okuyucular tarafından doğru yorumlanmasını sağlar.
   
• Alternatif metin kullanımı: Görsellerde anlamlı açıklamalar.
   
• Klavye erişimi sağlama: Tüm interaktif öğelerin klavyeyle ulaşılabilir olması.
   
• Renk kontrastının yeterliliği: Metinlerin arka plan ile kontrast oranlarının WCAG standartlarına uygunluğu.
   

Mobil Erişilebilirlik Denetimi

Mobil cihazlarda erişilebilirlik, dokunmatik ekran kullanımı ve küçük ekranlarda gezinme açısından özel önem taşır. Test sırasında:

• Dokunmatik hedeflerin yeterli büyüklükte ve aralıklı olması.
   
• Ekran okuyucu ve büyüteç gibi mobil yardımcı teknolojilerin desteklenmesi.
   
• Responsive tasarımın erişilebilir içerik sunması.
   
• Mobilde klavye ve form kullanımının test edilmesi gerekir.
   

Gerçek Kullanıcı Testleri ve Engelli Kullanıcıların Katılımı

Denetimlerde, gerçek engelli kullanıcılarla yapılan testler çok değerlidir. Bu testler:

• Kullanıcı davranışlarını ve ihtiyaçlarını doğrudan yansıtır.
   
• Persona ve senaryo tabanlı testlerle farklı engel türlerine uygun geri bildirim sağlar.
   
• Kullanıcı testleri, otomatik ve manuel denetimlerle tespit edilemeyen sorunları ortaya çıkarır.
   

Erişilebilirlik ve Performans İlişkisi

Sayfa yükleme hızı ve genel performans, erişilebilirlik deneyimini doğrudan etkiler. Yavaş yüklenen içerikler, ekran okuyucu kullanıcıları ve düşük bant genişliği kullananlar için büyük engeller oluşturabilir. Performans optimizasyonu:

• Görsel optimizasyonları,
   
• Kod minimizasyonu,
   
• CDN kullanımı ve
   
• Cache stratejileriyle desteklenmelidir.
   

Erişilebilirlik Raporu ve Case Study Örneği

Bir erişilebilirlik raporu:

• Değerlendirmenin kapsamı,
   
• Kullanılan yöntemler,
   
• Tespit edilen sorunlar ve öncelikleri,
   
• Önerilen çözümler,
   
• Önce-sonra karşılaştırmaları içermelidir.
   

Örnek: Bir finans sitesi denetiminde klavye navigasyonu sorunları ve düşük kontrast tespit edilmiş, gerekli kod ve tasarım düzeltmeleri yapılarak erişilebilirlik %85’ten %98’e çıkarılmıştır.

Türkiye’de Web Erişilebilirlik Mevzuatı ve Yasal Sorumluluklar

Türkiye’de web erişilebilirlik mevzuatı, 2023 yılında yürürlüğe giren Dijital Erişilebilirlik Kanunu ile hız kazanmıştır.

• Kamu kurumları ve büyük özel sektör şirketlerinin web sitelerinin erişilebilir olması zorunludur.
   
• Uyumsuzluk durumunda yasal yaptırımlar ve para cezaları uygulanabilir.
   
• Erişilebilirlik raporları resmi kurumlara sunulmalıdır.
   
• Türkiye’de ayrıca "Engelli Hakları Kanunu" ve Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın erişilebilirlik rehberleri takip edilmelidir.
   

Dijital Erişilebilirliğin Faydaları

Herkes İçin İyileştirilmiş UX

Erişilebilirlik iyileştirmeleriyle kullanıcı deneyimini geliştirmek, yalnızca engelli bireylere değil herkese fayda sağlar. Web siteleri kullanılabilirlik için optimize edildiğinde, gezinmesi daha kolay, etkileşimi daha hızlı ve daha sezgisel hale gelir. Erişilebilir tasarım, tüm kullanıcı gruplarında memnuniyeti, etkileşimi ve elde tutmayı artıran daha akıcı, daha kapsayıcı bir dijital deneyime yol açar.

W3C'ye göre, birçok erişilebilirlik gereksinimi, özellikle kısıtlayıcı durumlarda herkes için kullanılabilirliği iyileştirir. Örneğin, basit gezinme, net başlıklar ve resimler için alternatif metin sağlamak yalnızca engelli kullanıcılara yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda genel kullanıcı deneyimini de geliştirir.
 

SEO ve Yasal Risk Azaltma

Erişilebilirlik standartlarına uymak, yalnızca web sitenizin ADA ve WCAG gibi yasal gerekliliklere uygun olmasını sağlamakla kalmaz, aynı zamanda sitenizin SEO performansını da artırır. Erişilebilir web siteleri, daha iyi kullanıcı etkileşimi ve azaltılmış hemen çıkma oranları nedeniyle genellikle artan organik trafik ve iyileştirilmiş arama motoru sıralamaları yaşar. Örneğin, bir çalışma, erişilebilir web sitelerinin genel trafikte ortalama %12'lik bir artış gördüğünü buldu.

Ayrıca, anlamsal HTML ve optimize edilmiş resimler gibi erişilebilirlik özelliklerinin uygulanması, taranabilirliği iyileştirerek SEO'yu daha da artırabilir. Web sitenizin erişilebilirlik yönergelerini karşıladığından emin olarak, yalnızca yasal riskleri azaltmakla kalmaz, aynı zamanda kullanıcı deneyimini de iyileştirir ve hedef kitlenize erişimi genişletirsiniz.
 

Kapsayıcı Bir Markayı Desteklemek

Kapsayıcı tasarımı benimsemek, dijital ürünlerin tüm yeteneklere sahip kişiler için erişilebilir olmasını sağlayarak, eşitlik ve inovasyona odaklı bir marka imajı oluşturur. World Wide Web Konsorsiyumu (W3C), erişilebilirlik, kullanılabilirlik ve kapsayıcılığın birbirine bağlı olduğunu vurgulayarak, çeşitli kullanıcı ihtiyaçlarını karşılayan tasarımlar için savunuculuk yapar. Kapsayıcı uygulamaları entegre ederek, markalar yalnızca erişilebilirlik standartlarına uymakla kalmaz, aynı zamanda daha geniş bir kitleyle yankı bularak kullanıcı deneyimini ve marka sadakatini artırır